Katujjillutik Uqaqtut – Inuit Ukiuqtaqtumiuqatigiit Katimajingit Kanata / Nunavut Tunngavikkut Timingat
(Viivvuari 18, 2020) Inuit nillialauqtut sivuningani takussaujut tamakkua sila asijjipallialirninganni ukiugasaalunnut, saqqijaalauqtinnagit tamakkua qaujisaqtimmariit silarjuami qaujimalauqtinnagilli. Taikani, maannalu, inuit takuqattaqsimajut asijjipalliajunik ukiuqtaqtumi nunalinginnillu. Umiarjuaqtaqarniqsauqattaliqtunilu ukiuqtaqtu − silarjuallu silanga asijjipallialiqtuni, sikuvallianginiqsauliqtuni, aulaniqsauqattaliqtulilu. Inuit ilagijaugiaqarngata imarmi aulattiniaqtillugit piliriqatiqarlutit sanajinik gavamakkunillu paqqijauqullugit makimajjutissait piruqtut ullumiujuq sivunittinillu atuqtaujariaqallarilaarmimmata.
“Inuulluta, pisimattijiugatta ukiuqtaqtumi avittuqsimajunik utiqtittivattutit, pijarialittinni, maannalu sivunittinullu. Tatikainnalimaaratta imarmiutattinni; sijjamiutaugatta, imavimmi tatigiinnaqtavut sikulu. ”
– Aluki Kuuttiq, Angijuqqaaq, Nunavut Tunngavikkut Timingat
inuit nunalinginni tatiqaqattarngata niurrutigijauvattunik qallunaaniinngaaqtunik amisunit sunakkutaarnit, kisianili taimaimmijuq inuit nunalinginni tatiqainnarmijut nunanganni nunamiutanit imarmiutanillu. Tamakkuninga, attanairiaqarattigu makimajjutigillutigillu makua umiarjuat ingirravattut aqqutauvattullu sunakkutaarnit usiqattaqtut ammalu nunattinuuqqaijut angiqsainnarlutigut kisianiummat aaqqiingaariaqaraluaratta kamattiarluta taimaittulirijunik.
Tamannali isumaaluutaujuq attuajunut atuqtauqattarningit uqsualuit umiarjuanut surunnarngata inunnut nunalinnullu kuvijualuunniqqata, maannalu tamakkua uqsualuit kuvitillugit naammattumit kamagasuutissaqtaqanngimmat ukiuqtaqtumi, attuqtauliqtutillu qinniqtualummit surunnaqtumit saqqiqtuqaqqat. Taimaimanningannut, ungataanut 15 ukiut, Inuit ukiuqtaqtumiuqatigiit katimajingikkut uqaqatiqaqattarngata attanaqtumiiqunagit ukiuqtaqturmu umiarjuaqtauvattunik ukiuqtaqtumi katimaniujumit uqausiuqattaqsimallutit ammalu maannaruluk Silarjuami Imalirinirmut Katujjiqatigiinnik.
2006−minit, umiarjuaqtaqaqattarningit Nunavut imanginni amisuuniqsaulirngata 63%−marialummit. Tamanna nalunanngittuq assurunnaqtuq imarmiutarnut inuillu inuusinginni. Qaujisattiakkannirumallugit tamakkua ingirravattut, Tunngavikkut 2017−mi aaqqiilauqsimajut inunnit imarmiutarnit qaujisaqtimit pilirianguniaqtuni nuattilutit imakkut ingirraqattaqtunit atinginni, aaqqiinasuarlutit atuqtaunasuarlutillu Inuit qaujimajatuqangit ammalu tunngavikkunni asinginnillu inuit katujjiqatigiinginnut unikkaarunnarlutit qaujijamininginni atuqtaujunnaqullugillu parnattuqalirniqqat. Ammalukkanniq, 2009−minit inuit tisamanik avittuqsimajunik ikajuqattaqsimajut atuliqujaminik ukiuqtaqtumi katimajinut imarmiutarnit umiarjuakkuuqattaqtunik qaujisaqujillutik, piluaqtumit uqsualummi kuvitittittailimakkannirasuarnirmit ammalu saqqiikannirlutit avatittinnut maligassaujunik tamakkua pijjutigillugit qinniqtualuit saqqiqattarningit surunnaqtut, asingillu ilassanit suurlu saavu tiaksait ammalu nitrus aksait.
2018−mi Inuit Ukiuqtaqtumiuqatigiit Katimajingit Arraagutamaaqsiutinganni Katimatillugit Utqiavimmi atuliqujilauqsimajut Inuit Ukiuqtaqtumiuqatigiit Katimajingikkut, “nilliajiulutit ajauqtuilutit silarjuami imalirinirmut katujjiqatigiinnik. Ukiuqtaqtumi maligarnit, asinginnillu silarjuami killiqaqtunillu nunalirjuanit maligarnit, tuavirnaqtutaqalirniqqallu kamagunnarajarninginni, ammalu uqsualuttaqtiit akuttujuumiqattarlutit ingirraningit attuiniqaqunagit imarmiutarnit uumajunik iqalunnillu nuqqatittittailimaqullugillu asivaqattaqtunit sila malittugu, ammalu attanaqtumiiqunagit avatigullu paqqijauttiaqullugit.”
Ingirrajulirijikkut Kanatami maannaruluk uqalauqtut ikajuqtuinirminik uqsualunni ilasimanngittunit nuqqangatittininginni ukiuqtaqtumi takunnaqtaujunik sivuliqtinillu ammalu tamanna aturumattiaqtuni. Kanataup Gavamakkungit usikattaqattaqtullu ikajuqtuiniraqtut tamakkuninga ukiuqtaqtumi sunakkutaarnit, piqasiutillugit usiqattaqattaqtut, silarjuamilu sivukkaqtailutit tamakkuninga usikattanirmit nunalinnut ammalu umiarjuat ukiuqtaqtumuuqtut maligarnit atuqattaqtiarlutit avatilirinirmuungajunik, taimaikkutta ikajuqtigiittiaqtuinnauniaqtugut. Parnalluta attanaqtumiitittittailimanirmit, kamagiaqarnirmillu umiarjuanit ukiuqtaqtumuuqattaqtunit imanginnut, Kanataup Gavamakkungit (ammalu asingit gavamaujut) utiqtittigianga kiinaujanit isumagiaqaqqut, suurlu taaksitigut, ikajuutitigullu uvvaluunniit asinginni umiarjuat akiliititaugunnarlutit quttiniqpaaqtigullu maligaqarlutit ukiuqtaqtut imangit paqqijauqullugit, ukiuqtaqtumi nunalituarnut tamanna kamagijaunianngimmat. Paqqinngigiaqannginattigu avativut isumananngimmarittuq taimaak, akingillu avatittinni paqqittinirmut nunalinnuungajutuugiaqanngilat. Atuliqtitauninganni uqsualunni ilaqanngittunik atuqtaugiaqannginninginni piuniqpaanguvuq ammalu qujagijavut kanatamiut tamakkuni asinginni piqataummata ukiuqtaqtuliriqattaqtumit ammalu nalunaiqsilauqtutit ikajuqturninginni isigiaqanginninginni tamakkuninga asinginni. Isiqtitaugiaqanngittut uqsualunni ilaqanngittunik, ammalu mikillivaallitittikannirasuarluni surunnaqtunit qinniqtualunni piluaqtumillu asinginni akunialu piunngijjutaujunnaqtunit avatittinnut.
“Tamakkua pijariatummata kamagijanasuarlugit imarmiutait, kisianili paqqijaugiaqaqtutit ukiuqtaqtuup imangit ammalu uumajungit, ammalu asiagut uqaujjaulluta paqqijariaqarattigu kisiani kisutuinnait akitturiarajaqtutit kisutuinnaillu akitujualuugiiqtutit, pijarialivut. Piliriqatigiilluta, ikajuqtigiiqattarniaqtugut usikattaqattaqtunit, paqqilutigu avatigut tigusittiarlutalu kamattiarasuarnirmit nunalinni pivallianinginni ”
– Liisa Qupirrualuk, Inuit Ukiuqtaqtumiuqatigiit Katimajingit Kanatami, Angijuqqaap Tungilinga Silarjuamut